JĘZYK = okulary światopoglądowe

Język jest systemem znaków, który poprzez swoją budowę oddaje charakterystyczny dla tego języka obraz świata (językowy obraz świata). Język interpretuje rzeczywistość – jest opisem świata bazującym na doświadczeniach społeczności, która się nim posługuje. Znaczy to, że w języku odbija się historia, literatura, tradycje, zwyczaje, ludowość, religijność, a także system wartości społeczności, która go używa. Język to takie kulturowe “okulary”, przez które postrzegamy świat właśnie w taki, a nie inny sposób. Osoby dwujęzyczne mają tych okularów dwie pary 😉

Różnice występujące pomiędzy społecznościami językowo-kulturowymi używającymi innych języków są widoczne zarówno na poziomie komunikacji, a więc sposobu, w jaki język jest wykorzystywany w relacjach społecznych, jak sposobów myślenia i widzenia świata. Wzory zachowań językowych (akty mowy, etykieta językowa, zasady konwersacji) są charakterystyczne dla użytkowników danego języka i różnią się w różnych językach (kulturach) – zobacz: Język a emocje.

Możemy więc powiedzieć, że język ojczysty to nasze kulturowe okulary, przez które patrzymy na świat właśnie w taki, a nie inny sposób. Język obcy to jakby druga para okularów, która pozwala nam zobaczyć świat w trochę innej perspektywie. Osoba, która opanowała język obcy wkłada zawsze okulary języka obcego na swoje okulary ojczyste – to znaczy, że wszystko co pochodzi z języka obcego przechodzi w jej umyśle przez filtr języka ojczystego, tłumaczy na język ojczysty to, co w języku obcym chce powiedzieć lub co w nim usłyszała. W umyśle osób dwujęzycznych, które od dziecka wychowywane są w dwóch językach (i kulturach) działa to inaczej – oba języki funkcjonują na zasadzie języków ojczystych, a więc taka osoba potrafi w nich myśleć niezależnie, a tworząc wypowiedzi w jednym języku, nie tłumaczy ich na drugi. Można by to zobrazować dwiema parami okularów, jakimi dysponuje taki człowiek dwujęzyczny – zakłada je naprzemiennie (a nie jedne na drugie) i w obydwóch czuje się równie naturalnie 😉

„Opanowanie języka obcego winno być zatem uzyskaniem nowego punktu widzenia w dotychczasowym widzeniu świata i w rzeczy samej jest nim do pewnego stopnia, gdyż każdy język zawiera całą siatkę pojęć i rodzaj wyobrażeń jakiejś części ludzkości” / Wilhem von Humbolt

Nauka języka drugiego jest więc nie tylko procesem opanowywania sprawności, ale także zdobywaniem wiedzy i włączaniem się w drugą wspólnotę kulturową, obieraniem nowej perspektywy względem rzeczywistości (językowej i pozajęzykowej). Jest to więc proces stawania się osobą zarówno dwujęzyczną, jak i dwukulturową – zwłaszcza jeśli dana osoba od dziecka ma stały, częsty kontakt z dwoma językami w sytuacjach naturalnych, czyli w życiu codziennym.

Dwukulturowość nie zawsze w takim samym stopniu towarzyszy dwujęzyczności. Stopień dwukulturowości zależy od obranej strategii wychowania dwujęzycznego i częstotliwości kontaktu z obiema kulturami. W przypadku dzieci polonijnych, które są wychowywane poza Polską poziom dwukulturowości będzie wysoki, ponieważ mają one częsty i regularny kontakt z obydwoma językami i obiema kulturami (z polską w domu, w weekendowej szkole polskiej, podczas wyjazdów do Polski czy rozmów z rodziną z Polski; z drugą- poza domem, między innymi w obowiązkowej szkole w kraju zamieszkania).

W badaniach nad dwukulturowością podkreśla się także fakt występowania „podwójnej osobowości” u osób dwujęzycznych (dwukulturowych) – to znaczy, że osoba dwujęzyczna czuje, że jest trochę inna w każdym ze swoich języków, ponieważ to właśnie te języki determinują niektóre nasze zachowania i wypowiedzi. Jest to przedmiotem badań wybitnej polskiej lingwistki, Anny Wierzbickiej, według której:

„Języki różnią się między sobą nie tylko jako systemy językowe, ale również jako światy kulturowe, jako nośniki etnicznej tożsamości”.

LITERATURA:

R. Grzegorczykowa, Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata,
red. J. Bartmiński, Lublin 1999.

J. Anusiewicz, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław 1995.

J. Maćkiewicz, Wyspa – językowy obraz wycinka rzeczywistości [w:] Językowy obraz świata,
red. J. Bartmiński, Lublin 1999.

A. Wierzbicka, Analiza lingwistyczna aktów mowy jako potencjalny klucz do kultury [w:] Problemy wiedzy o kulturze, red. A. Brodzka, M. Hopfinger, J. Lalewicz, Warszawa 1986.

A. Kozłowska, Język jako nośnik kultury i interpretator świata – zagadnienia etnolingwistyki [online:] http://kozlowska.uksw.edu.pl/img/metodologia19.pdf [dostęp: 3.12.2016].

A. Wierzbicka, Podwójne życie człowieka dwujęzycznego [w:] Język polski w świecie. Zbiór studiów, red. W. Miodunka, Warszawa 1990.

Dylematy wielokulturowości, red. W. Kalaga, Kraków 2004;

P. Czerwiński, Przebiegum życiae, Warszawa 2009.